Engelli raporu bulunanlara sağlananları fırsat bilenler, engelli olmadıkları halde engelli raporu alma yoluna gidiyorlar. Hatta sahte engelli raporu alma işini sektör haline getirenler bile oldu. Bu nedenle de sahte engelli raporları ile ilgili inceleme ve soruşturmaların yıllardır sonu gelmedi. Engelli rapor alım süreci bugüne kadar SGK ile Hazine ve Maliye Bakanlığının birlikte yürüttükleri bir konu iken, TBMM’ne verilen kanun teklifi ile bu zor konu SGK’nın omuzlarına bırakılacak gibi görünüyor.

Engelli emekliliğine ilişkin yeni düzenlemeler getiren “Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Sağlık, Aile, Çalışma ve Sosyal İşler Komisyonunda görüşülerek kabul edildi. Genel Kurulda süren 2025 yılı bütçe görüşmelerinin 20 Aralık 2024 tarihinde tamamlanması, ardından komisyonda kabul edilen kanun teklifinin görüşülmesi beklenmektedir.

1-Yeni düzenleme, engelli emekliliğinde ne amaçlanmaktadır?

2008 yılı Ekim ayından önce ilk defa sigortalı olan engelliler emeklilik sürecinde vergi indirim belgesi esas alınmasına son verilmesi ve yasa teklifinin kabulü ile sigortalıların engelliliğinin çalışma gücü kaybına göre belirlenmesi hedeflenmektedir. Böylece 2008 öncesi ya da sonrası ilk defa sigortalı olanlar arasındaki farkın ortadan kaldırılarak norm ve standart birliğinin sağlanması amaçlanmaktadır. Önceden Hazine ve Maliye Bakanlığı bünyesinde yürütülen işlemler, yeni durumda Sosyal Güvenlik Kurumunda yürütülecektir.

2-Yeni düzenlemede engelli emeklilik koşulları değişiyor mu?

31/12/2008 tarihinden önce ilk defa sigortalı olan 4/a (SSK) sigortalılarının çalışma gücü kayıp oranı;

%40 ila %49 arasında olanların 18 yıl sigortalılık süresi ve 4.100 prim ödeme gün sayısı
%50 ila %59 arasında olanların ise 16 yıl sigortalılık süresi ve 3.700 prim ödeme gün sayısı
Şartlarını taşımaları durumunda yaşlılık aylığına başvuru yapabileceklerdir.

Bu durumda engellilik derecesine göre yaşlılık aylığı bağlanmasında; daha az sigortalılık süresi ve gün sayısı aranan sigortalılar için koşullar güçleştirilmiştir. Örneğin ilk defa 1993 yılında işe giren ve engellilik derecesi, %40 olan bir sigortalının yeni düzenlemeye göre de %40 çalışma gücü kaybı olduğunu varsaydığımızda:

Düzenleme öncesi emeklilik koşulları,; 16 yıl sigortalılık süresi ve 3.760 gün iken

Düzenleme sonrası; 18 yıl sigortalılık süresi ve 4.100 gün olacaktır.

3-Kanun teklifinin yasalaşması durumunda engelli oranı hesabında değişiklik olacak mı?

Engelliliği nedeniyle vergi indirimine başvuran sigortalının engellilik derecesi Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmeliğin getirdiği esaslara göre belirlenmektedir. Söz konusu yönetmelikte; Balthazard formülüne göre engellilik derecesi tespit edilmektedir. Bu formül, bireyin engel oranı belirlenirken birden fazla engeli olanlar için kullanılan hesaplama şeklini esas alır. Örneğin 65 yaş ve üzeri bireylerin engellilik oranına Balthazard formülü ile %10 eklenerek engel oranı belirlenmektedir. Yine birden fazla hastalığı veya engeli bulunanların engel oranları Balthazard formülü ile toplanarak kişinin engel oranı hesaplanır. Hali hazırda 2008 Ekim ayı öncesi sigortalı olanların engellilik değerlendirmesinde Balthazard formülü kullanılmaktadır.

Kanun teklifinin yasalaşması durumunda engellilik oranının belirlenmesinde Balthazard formülü kullanılmayacaktır. Bunun yerine Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliğine göre çalışma gücü kaybı belirlenecektir. Çalışma gücü kaybı belirlenirken ise Balthazard formülü uygulanmaz. Sağlık kurulu raporlarında birden fazla hastalık mevcut ise değerlendirmede en ağır hastalık esas alınarak çalışma gücü kaybının düzeyi belirlenecektir.

Dolayısıyla 2008 Ekim ayı öncesinde ilk defa sigortalı olanların engellilik oranlarının çalışma gücü kaybına göre değerlendirilmesi durumunda; oranların düşme olasılığı bulunmaktadır. Çünkü Balthazard formülüne göre birden fazla hastalık dikkate alınarak engellilik oranı belirlenirken, yeni düzenleme ile sadece sigortalıdaki en ağır hastalığa göre engellilik oranı belirlenecektir.

4-Engelli emekliliğine getirilen düzenlemeden kimler etkilenecek?

2008 yılı Ekim ayından önce 4/a (SSK) kapsamında sigortalı olan engelliler yeni düzenlemeden etkilenirken, 2008 sonrası ilk defa sigortalı olan engelliler için herhangi bir değişiklik bulunmamaktadır.

5-Hali hazırda engelli raporu bulunan ancak emekli olmamış olan sigortalıların raporları geçerli olacak mı?

Getirilen kanun teklifinde elinde engelli raporu bulunup da emekliliğe başvurmamış sigortalılara ilişkin açık bir düzenleme bulunmamaktadır. Dolayısıyla kanun teklifinin yasalaşması sonucu ellerindeki raporlara göre işlemlerin yürütülmeyeceği, yeniden çalışma gücü kaybına göre rapor alma durumunda kalabilecekleri olasılığı bulunuyor.

6-Halen engelli emekliliği bulunanların kontrol muayenesinde hangi yönetmelik geçerli olacak?

Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmeliğin getirdiği esaslara göre halen engelli emekliliği bulunanların kontrol muayeneleri yine aynı yönetmeliğe göre yapılmasını bekliyorum. Engelli emeklinin tüm süreçleri yeni düzenleme öncesinde kalan mevzuata göre yapıldığı için yeni düzenlemeye tabi tutulması hak kayıplarına neden olabilecektir. Aksi halde Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliğine göre kontrol muayenesinin yapılması ve çalışma gücü kaybı oranı belirlenmesi emekli aylıklarının kesilmesine yol açabilecektir.

7-Yeni düzenleme davalara yol açabilir mi?

Hali hazırda elinde engelli raporu bulunup da emekli olmamış sigortalılar ya da 2008 Ekim ayı öncesi sigortalı olanlar için doğabilecek hak kayıpları dava konusu olabilecek. Zira söz konusu sigortalılar hem daha güç emeklilik koşulları ile karşı karşıya kalabilecekler hem de engellilik oranlarının hesabında aleyhlerine sonuçlar ortaya çıkabilecektir. Dolayısıyla yaşayabilecekleri mağduriyetleri dava konusu yapmaları şaşırtıcı olmayacaktır.